हिमाल प्रेस 
रुकुम– मध्यपहाडी लोकमार्ग हुँदै पूर्वीरुकुम जाने बाटोमा थुप्रै भेडाबाख्राको ठूलो बथान भेटिन्छन्। अघि-अघि भेडाबाख्रा पछिपछि गोठाला हिँडिरहेका देखिन्छन्। गत मंसिरमा जाडो र हिमपात छल्न औल झरेका भेडीगोठ यही जेठ पहिलो सातदेखिनै लेकतिर उक्लिन थालेका छन्।
औलमा गर्मी बढेसँगै भेडीगोठ माथिल्लो क्षेत्रतर्फ सार्न थालेका हुन्। ६ महिना बेशीँ बस्ता भेडाबाख्राको घाँस र दाना सकिने हुँदा हरेक वर्ष गोठाला लेक-बेशीँ गरी राख्छन्।
बागलुङ निसीखोला, ढोरपाटन, तमानखोला, ताराखोला र गलकोटको माथिल्लो क्षेत्रमा बढी भेडाबाख्रा पालन हुने हुँदा गोठाला हप्तौंको यात्रा गरेर बुकी पुग्ने गर्छन्। बुकीमा भेडाबाख्राका लागि पोषिलो घाँस पर्याप्त पाइने हुँदा जेठदेखिनै लेक चढ्न थाल्छन्।
असारको दोस्रो सातासम्म तमानखोलाको सोलेडाँडा, बागलुङ, पूर्वीरुकुम र रोल्पाका सिमाना पातीहाल्ने क्षेत्रमा बिताउने र त्यसपछि बुकी चढ्ने गर्छ। मध्य असारसम्म बुकीमा प्रसस्तघाँस नपलाउने हुँदा त्यस बेलासम्म बस्तीभन्दा माथिल्लो जंगलमा डेढ महिना भेडाबाख्रा चराउने गरिन्छ।
अहिले लेक चढ्न थालेका भेडीगोठाले दसैं बेला मात्रै बेशीँ झर्ने गर्छन्। बेला-बेलामा चर्ख लिन झर्ने गोठाला चार महिना लेकमै बिताउने गर्छन्। यति बेला उनीहरूले करिब एक महिनालाई पुग्ने आटो, पिठो र नुन बोकेर जाने गर्छन्।
बर्खामा लेक र हिउँदमा बेशीँ गर्ने भेडागोठाले कात्तिक लागेपछि भेडा बेच्न बजारसम्म पुग्ने गर्छन्। अहिले सडकको पहुँचले गर्दा व्यापारी गोठमै पनि भेडा खरिद गर्न पुग्छन्। पहिले २ साता हिँडेर भेडा बेच्न बजार झर्ने गरेको भेडापालक कृष्ण घर्तीमगरले बताए। लेकमा घाँस पलाएर भेडाबाख्राले खाने हुन थालेपछि लेक लैजान थालेको उनको भनाइ छ।
‘यसपालि त बर्खा नलाग्दै ठूलो पानी पर्यो, त्यसले गर्दा लेकमा घाँस पलाएरका छन्, बेशीँमा घाँस सकियो, यहाँ पाल्न सकिँदैन, त्यही भएर लेकतिर लागेका छौं, पहिले-पहिले असार लाग्ने बेला जान्थ्यो, यो वर्ष २ साता पहिलै लेक जाँदैछौं’, घर्तीमगरले भने, ‘अहिले लेक चडेपछि आउने त अब दसैंतिर मान्न हो, त्यस बेलासम्म परिवारसँग सँगै बस्न पाइँदैन, ज्यानलाई सञ्चो भएन भने, घरका केही पर्यो भने मात्रै झर्ने हो नत्र एकै पटक असोज, कात्तिकमा आउने हो।’
तमानखोला गाउँपालिका-५ का भेडापालक देवबहादुर विकले अहिले आफूहरू ३ हजार २को उचाइमा रहेको जनाउँदै अब केही दिनमै ४ हजार २ सय मिटरको उचाइसम्म भेडा लिएर जाने बताए। गर्मी मौसममा भेडा औलमा बस्दा बिरामी पर्ने भएकाले गोठ माथिल्लो क्षेत्रतिर सार्न थालिएको उनको भनाइ छ।
हिउँदमा माथिल्लो क्षेत्रमा अत्यधिक चिसो हुने र भेडाले चिसो सहन नसक्ने हुँद बेँसी झार्ने गरेको बताउँछन्। भेडीगोठ यतिबेला तिलाचन, पाती हाल्ने शैलुङ, तल्लो फागुनेतिर लैजान सुरु भएको छ।
उन भन्नुहुन्छ, ‘हामीहरू लेक बेँसी गर्न थालेको चालिसौं वर्षभन्दा बढी भयो, भेडा नपाली खान लाउन पुग्दै, यही बेचेर परिवार चलाउँदै आएका छौं, काम त गर्नै पर्यो जे गरे पनि, लाहुर जान सकिएन, पढ्न पाइएन, पढेको भए जागिर खाइन्थ्यो होला, हाम्रो पालामा पढ्ने लेख्ने चलन पनि थिएन, यसैगरी जिन्दगी बित्न थाल्यो, यहाँको वनपाखा सबै थाहा छ, म हरेक कुनामा पुगेको छु।’
उनले नयाँ युवा पुस्ताले भेडापालनमा चासो नदिँदा पहिलेको जस्तो चहलपहल नभएको बताए। यसले गर्दा परम्परागत भेडीगोठ राख्ने प्रचलन लोप हुन थालेको गुनासो गर्नुभयो। पहिले बुकीमा बीसौं हजार भेडाबाख्रा हुने गरेको भन्दै अहिले निकै कम भएको विकको भनाइ छ।
भेडाबाख्रा पाल्नेले पनि जंगलमा नलगी खोरमै बाँधेर पाल्ने गरेको उनले बताए। पश्चिम बागलुङका ग्रामीण क्षेत्रमा अहिले पनि भेडापालनमा स्थानीयको चासो उत्तिकै देखिन्छ। भेडापालक कृषकले रहेक वर्ष चार लाखदेखि १२ लाखसम्म आम्दानी गर्ने गरेको पाइन्छ। -रासस
