‘गिरिजाप्रसादलाई राष्ट्रपति नबनाउनु नै मेरो क्रान्तकारी रोमान्सको त्रुटि थियो’

देशभर आज १६ औँ गणतन्त्र दिवस विविध कार्यक्रमका साथ मनाइँदैछ। आम नागरिकले गणतन्त्रको अनुभूति गर्न पाएका छैनन्। तर सरकारले परम्पराभन्दा बाहिर निस्केर नागरिकको सहभागितामा गणतन्त्र दिवस मनाउने भनेको भन्यो। नेपाली नागरिकले खास अर्थमा अधिकार पाएको दिनका रुपमा लिन्छन् आजलाई। गणतन्त्र, समावेशी, समानुपातिक प्रतिनिधित्व, धर्मनिरपेक्षतालगायत अधिकार स्थापित गर्न दशवर्षे माओवादी द्वन्द्वको नेतृत्व गरेका पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ यतिबेला मुलुकको प्रधानमन्त्री छन्। उनै प्रधानमनत्री प्रचण्डसँग गणतन्त्र दिवसको अवसर पारेर राष्ट्रिय समाचार समिति (रासस)ले लिएको अन्तरवार्ताको सम्पातित अंशः

हामी १६ औँ गणतन्त्र दिवस मनाइरहेका छौँ। यस दिवसका सन्दर्भमा केही मानिसले यसका विकल्पमा अनेकन विषय उठाइरहेका छन्। तपाईं आफैँ गणतन्त्र स्थापनाका लागि भएको संघर्ष र आन्दोलन तथा माओवादी द्वन्द्वको नेतृत्वसमेत गर्नुभएको व्यक्तित्वका हिसाबमा यहाँको सन्देश के छ?

गणतन्त्र दिवसका अवसरमा आमनेपाली दाजुभाई तथा दिदीबहिनीप्रति हार्दिक बधाई तथा शुभकामना व्यक्त गर्न चाहन्छु। हिजो गणतन्त्र विरोधी एकात्मक एकीकृत सामन्ती राज्यका पक्षधरले त्यसखालको केही प्रयास गरेका छन्। उनीहरूले वातावरण बनाउन खोजेका मात्रै हुन्। यो नागरिक तहबाट उठेको प्रश्न होइन भनेर म प्रष्ट पार्न चाहन्छु। राजनीतिक नेतृत्व मुख्यतः राजनीतिक परिवर्तनका बाहक शक्ति, नेता, दलले केही समीक्षा गर्नुपर्ने पक्कै पनि छ। जनताले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रबाट जे जस्तो परिवर्तनको अपेक्षा गरेका थिए, त्यो रुपमा पूरा हुन सकिरहेको छैन। त्यसकारण पनि इतिहासमा पछि परिसकेका, पराजित भइसकेका र इतिहासले मिल्काइसकेका तत्व पनि एकपटक सल्बलाउनुको कारण राजनीतिक नेतृत्वले जनअपेक्षा अनुरुप काम गर्न नसकेको कमी कमजोरीको कारण हो।

त्यसकारण गणतन्त्र दिवसका अवसरमा सबै राजनीतिक दल तथा नागरिक समाजलाई यो परिवर्तनका बहाकलाई गम्भीर आत्मसमीक्षासहित जनतालाई सुशासन, न्याय र समृद्धी दिने काममा केन्द्रित हुनुपर्छ। मैले आज बिहान पनि गणतन्त्र दिवसको अवसरमा आयोजित कार्यक्रमको सम्बोधनमा पनि भने पनि लोकतन्त्रको विकल्प अझ राम्रो सुदृढ लोकतन्त्र मात्रै हुनसक्छ। गणतन्त्रको विकल्प अझ राम्रो र सदृढ गणतन्त्र हो। यो विश्व इतिहासले पटकपटक प्रमाणित गरेको तथ्य हो। त्यसकारण कतिपयले प्रश्न उठाउने गरेको भए पनि इतिहासको चक्का भने पछाडि फर्कँदैन। यो अगाडि नै जान्छ। लोकतन्त्रबाट नै सुशासन र समृद्धी दिन सकिन्छ भन्ने कुरा मैले यो पटक सरकारको एवम् कार्यकारी प्रमुखको रुपमा नेतृत्व गर्दै गर्दा जनताको पक्षमा काम गर्ने र प्रमाणित गर्ने पूराका पूरा प्रयास गरेको छु। घटनाक्रमले लोकतान्त्रिक गणतन्त्रले नै सुशासन दिन सक्ने र समृद्धीतिर लान सक्ने व्यवस्था हो भन्ने पुष्टि हुँदैछ।

दशवर्षे माओवादी द्वन्द्वको नेतृत्व गर्दै गर्दा यहाँले कस्तो गणतन्त्रको परिकल्पना गर्नुभएको थियो?

हामीले द्वन्द्वका क्रममा वा विस्तृत शान्ति सम्झौता हुँदै संविधानसभा र संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र घोषणा गर्दै गर्दा जेजस्तो परिकल्पना गरिएको हो सबै त त्यही रुपमा स्थापित हुन सकेको छैन। किनकी, हामीले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रअन्तर्गत उत्पीडित वर्ग, जाति, क्षेत्र, समुदायलाई पूर्ण समानुपातिक र समावेशी अधिकारको परिकल्पना गरेका थियौँ। आर्थिक रुपले जनवादी अर्थतन्त्रको कुरा गरेका थियौँ। हामीले पूर्ण समानुपातिकताको मात्रै होइन, हामीले आर्थिक क्रान्तिको कुरा गरेका थियौँ। तर, सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो, त्यतिबेला हामी शान्ति सम्झौतामार्फत संविधानसभा र संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा गएका थियौँ। त्यतिबेला जानुपर्ने इतिहासको आवश्यकता थियो।

राजनीतिक दलका बीचमा सम्झौता गरेर लचिलो तरिकाले शान्ति प्रक्रियामा नआएको भए यो देश के हुन्थ्यो होला भन्यो भने बढो कहाली लाग्दो अवस्था थियो। सम्झाौता गरेर हामीले ठिक गर्‍यौँ भन्ने नै इतिहासले पुष्टि गरेको छ। तर, त्यसरी सम्झौता गर्दा कतिपय हाम्रा माग छुट्न गए या हामीले थाँती राख्नुपर्ने स्थिति आयो। अरुका माग स्वीकार गरिदिनुपर्ने अवस्था आयो। त्यो अवस्था आएको हुनाले संविधान बनाउने बेलामा पनि हाम्रा केही ‘रिजर्भेसन’ राख्दै सहमतिले संविधान बनाइयो। यतिबेला जनतालाई राम्रो न्याय दिने र अधिकारसम्पन्न बनाउनेमा कतिपय विषयमा संविधान संशोधन गर्नुपर्ने आवश्यकता छ।

भर्खर क्रान्तिबाट आएको हुनाले अलिक बढी क्रान्तकारी रोमान्स नै मभित्र थियो। त्यो रोमान्सका कारण मैले छोटो अवधिमा छाड्नुपर्‍यो। म यर्थाथ धरातलमा नै टेक्न सकेको भए, त्यतिबेला म पाँचै वर्ष प्रधानमन्त्री हुने पूरै सम्भावना थियो।

निर्वाचन प्रणालीका बारेमा पनि समीक्षा गर्नुपर्ने जरुरी छ। निर्वाचन प्रणाली बढी खर्चिलो, भड्किलो र साधारण जनताले व्यहोर्न नै नसक्ने खालको छ। यो सबैलाई महसुस भएको छ। शासकीयस्वरुपका बारेमा पनि अझ प्रतयक्ष जनताको शासन हुने गरी प्रत्यक्ष कार्यकारी हुने गरी सोच्नु जरुरी छ।

भ्रष्टाचार विसङ्गतिको चाङ लाग्न खोजेको छ। त्यसलाई बढार्नका निम्ति गम्भीर कदम जरुरी छ। मलाई लाग्छ, यो परिवर्तन तपाईंले शुरुमा गर्नुभएको प्रश्न जस्तै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र ल्याउन र त्यसलाई स्थापित गर्न प्रमुख भूमिका खेल्ने नेतृत्वमध्ये एक प्रमुख व्यक्ति भएको नाताले वा त्यो अवसर प्राप्त गरेको हुनाले यसलाई सुदृढ गर्ने, यसलाई अझ राम्रो बनाउने, बढी संवेदनशील जिम्मेवारी मेरो छ भन्ने हिसाबले पनि समाजिक न्याय, सुशासनका निम्ति नयाँ सङ्कल्पसहित अगाडि बढेको छु।

माओवादी द्वन्द्व र शान्ति प्रक्रियाको नेतृतवकर्ताको हिसाबले तपाईं १६ वर्ष अगाडि वीरेन्द्र अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्रमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग हात मिलाउँदै गर्दा र हाल तेस्रो पटक कार्यकारी प्रमुखको रुपमा नेतृत्व गर्दै त्यो दिनलाई कसरी स्मरण र समीक्षा गर्नुहुन्छ?

यो १६ वर्षलाई हेर्दा कतिपय घटनाक्रम महत्वपूर्ण छन्, ऐतिहासिक छन्। कयौँ उपलब्धि यसबीचमा भएका छन्। कतिपय गम्भीर कमजोरी पनि भएका छन्। विस्तृत शान्ति सम्झौता आफैँमा ऐतिहासिक परिघटना थियो। संविधानसभाको निर्वाचन हेर्‍यौँ भने दशकौँदेखि थाँती रहेको नेपाली जनताको मुद्दा थियो। संविधानसभाको निर्वाचन भयो। संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको घोषणा भयो। यो आफैँमा ठूलो कुरा हो। शान्ति सम्झौताका असाध्यै जटिल र निक्कै नै संवेदशील कामलाई हामीले असाध्यै सफलताका साथ सम्पन्न गर्‍यौँ।

हतियारको व्यवस्थापन र सेना समायोजन तथा माओवादी सेनाका योद्धाको व्यवस्थापन गर्ने सामान्य कुरा थिएन। धेरै देशमा शान्ति भइसकेपछि युद्ध भड्किएको र समाधान गर्न नसकेको र बिथोलिएको तथा ठूलो रक्तपात भएको विश्व इतिहास छन्। तर, हामी कहाँ सफलतापूर्वक सम्पन्न गर्‍यौँ। यसलाई सामान्य कुरा भन्न मिल्दैन। आज त्यसलाई बिर्सेर सामान्य केही पनि थिएन, भन्या जस्तो गरेर कतिपय मान्छेले भन्न खोज्छन्, त्यो सत्य होइन।

हामी कहीँ न कहीँ, अलिक बढी आदर्शवादी अलिक बढी मनोगत भएकै हो। म सधैँ सम्झन्छु, मेरो त्रुटि भयो भनेर मैले इतिहासमा भन्छु, मैले गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई नै राष्ट्रपति बनाउनु नै पर्दथ्यो। त्यसो गरेको भए चिज अर्कै ढङ्गले जान्थ्यो। संविधान समयमै बन्थ्यो, शान्ति प्रक्रिया टुङ्गो लगाउन सकिन्थ्यो।

सदनमा पनि नेपाल सरकारको तर्फबाट तथ्याङ्कलाई अगाडि सारेर २०६४ मा स्थिति के थियो, अहिले २०७९/ ८० मा आइपुग्दा स्थिति के छ, शिक्षाको अवस्था के छ, स्वास्थ्यको स्थिति के छ? भौतिक पूर्वाधारको अवस्था के छ? यो सबै हेर्दा, धेरै सूचकाङ्क निक्कै राम्रो अवस्थामा छ। नेपाली जनताको अवस्थामा धेरै ठूलो सुधार आइराखेको छ भन्ने तथ्याङ्कले देखाएको छ। मान्छेले भ्रम छरेर मात्रै त हुँदैन। यथार्थ धरातलमा टेकेर हेर्दा निक्कै नै प्रगति भएको छ।

अर्कोतर्फ संविधानसभाबाट मौलिक अधिकारका रुपमा राखेका शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारीलाई घोषणा गरिसकेपछि र सबै उत्पीडित वर्ग समुदायको हक अधिकारको व्यवस्था गरिसकेपछि त्यहीअनुसारको केही ऐन कानुन, समयमा बनाउन समय लागेको छ। संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रलाई साँँच्चै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र अनुरुप छ कि छैन भन्ने कुरा छ त्यसअनुसार ऐनहरू अनिवार्य रुपमा बनाउनुपर्ने छ। अझै पनि ती ऐन, बन्न सकेका छैनन्।

संघीयताले जनतालाई प्रत्यक्ष राहत दिन जसरी अगाडि बढ्नुपर्दथ्यो त्यो जान सकिरहेको छैन। जसरी हामीले अधिकारको सूची बनाएका छौँ, स्थानीय तह, प्रदेश र सङ्घको भनेर त्यसअनुरुपको अन्य ऐन संघीय शिक्षा ऐन, प्रहरी समायोजन ऐन, स्वायत्त प्रदेश र विशेष क्षेत्रको व्यवस्था गरिएको छ, संविधानमा। यी कुरा पूरा गरिएका छैनन्। यी कुरा नगरेपछि संघीयताले जति राम्रो प्रतिफल जनतालाई दिनुपर्ने जनतालाई दिन सकिराखेको छैन। अनि त्यसैलाई टेकेर संघीयता ठिक छैन या गणतन्त्र ठिक छैन भन्ने खालको प्रचारबाजी गर्ने दुस्साहस भइरहेको छ।

तेस्रो पटक मुलुकको कार्यकारी प्रमुखका रुपमा शपथ ग्रहण गरिरहँदा यहाँले यसपटक मैले देखिने गरी काम गर्छु, जनताका समस्या देखेको भोगेको छु र देख्ने गरी काम गर्छु भनेर जुन अठोट गर्नुभएको छ। ती काम कसरी सुरु भएका छन् र अहिले कुन चरणमा छन् भन्ने यहाँलाई लाग्छ?

तपाईंले महत्वपूर्ण र ठिक प्रश्न गर्नुभयो। पहिलो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा मलाई यो प्रक्रियाको जति अनुभव आवश्यक पर्ने थियो, त्यो थिएन। भर्खर क्रान्तिबाट आएको हुनाले अलिक बढी क्रान्तकारी रोमान्स नै मभित्र थियो। त्यो रोमान्सका कारण मैले छोटो अवधिमा छाड्नुपर्‍यो। म यर्थाथ धरातलमा नै टेक्न सकेको भए, ततिबेला म पाँचै वर्ष प्रधानमन्त्री हुने पूरै सम्भावना थियो। त्यति ठूलो पार्टी, देशको सबैभन्दा शक्तिशाली पार्टी थियो। तर, हामी कहीँ न कहीँ, अलिक बढी आदर्शवादी अलिक बढी मनोगत भएकै हो। म सधैँ सम्झन्छु, मेरो त्रुटि भयो भनेर मैले इतिहासमा भन्छु, मैले गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई नै राष्ट्रपति बनाउनु नै पर्दथ्यो। त्यसो गरेको भए चिज अर्कै ढङ्गले जान्थ्यो।

अर्थतन्त्रको भयावह स्थितिको चर्चा गरिन्थ्यो, तर भयावह स्थिति चै होइन, अहिले पनि समस्या पनि छन्, तर समाधान गर्न सकिन्छ भन्ने नयाँ आशा पलाएको छ। मैले हिजोका गलत ‘सेटिङ’ धेरैतिर भत्काएको छु। ठूल्ठूला अरबौँका सेटिङ भत्काएको छु।

संविधान समयमै बन्थ्यो, शान्ति प्रक्रिया टुङ्गो लगाउन सकिन्थ्यो। मेरो ‘इन्टेसन’ राम्रो गरौँ, गलत प्रवृत्तिलाइँ परास्त गरौँ भन्ने नै थियो। नियतले मात्रै त काम गर्दैन। नीति, योजना र कार्यक्रम पनि वस्तुवादी हुनुपर्छ भन्ने ज्ञान त्यसबाट लिइयो। दोस्रो कार्यकाल अली अनुभवी यो प्रक्रियाभित्र भए। त्यसभित्र पनि चुनौती त थिए। त्यसबेला धेरै महत्वपूर्ण काम भयो छोटो समयमा भन्ने लाग्छ। राष्ट्रलाई एकताबद्ध बनाएर लेजाने, हिमाल, पहाड, तराईलाई एकताबद्ध बनाउने, सहमति कार्यान्वयन गराउने समयमा मैले उदाहरण पेस गरेको छु।

म जस्तो प्रधानमन्त्री देख्नुभएको छ, भनेर संसद्मा सम्बोधन गर्नुभएको थियो, छोड भनेका दिन छाड्छु भन्नभएको थियो, तर संसद्ले छाड्न भनिरहेको छैन भन्नुभएको थियो नि?

तेस्रो पटक म आफ्नो पार्टीको सङ्ख्याको तागतमा होइन, देशको आवश्यकता, आफ्नो अनुभव, हाम्रो राजनीति ‘एजेण्डा’प्रति जनताको अझै पनि भरोसा रहेका कारणले प्रधानमन्त्री बन्ने अवसर पाएँ। यसलाई मैले सुरुदेखि यो ठूलो अवसर र चुनौती पनि हो भन्दै आएको छु। पहिलो दिनदेखि नै यसपटक कुनै पनि कमिकमजोरी हुन दिन हुँदैन, राम्राबाहेक नराम्रा काम गर्नेतिर कसैलाई पनि छुट दिन हुँदैन, आफुले पनि सोच्न हुँदैन भन्ने सङ्कल्प लिएको छु। तपाईंहरूले देख्नुभयो, म प्रधानमन्त्रीका रुपमा आउँदै गर्दा सबैतिर निराशा, गुनासा र असन्तुष्टि थिए नै।

स्थापित राजनीतिक पार्टी र नेताप्रति वितृष्णा फैलाउने तथा मुलुकमा अराजकता फैलाउने कसरत पनि भइरहेको थियो। तर मैले पहिलो दिनदेखि नै सेवा प्रवाहमा देखिएको सास्ती हटाउन लागि परेँ। सवारी चालक अनुमति पत्र, राहदानी वितरणमा लाग्ने हैरानीलाई कम गर्ने, निजी क्षेत्र र सार्वजनिक क्षेत्रबीच समन्वय गराएर अर्थतन्त्रलाई सुधार गर्ने, विदेशमा रहेका लाखौँ श्रमिकलाई सामाजिक सुरक्षा कोषमा आबद्ध गराएर उनीहरूको भविश्यलाई सुन्दर बनाउने, पाठ्यपुस्तक नपाएर हैरान भएका लाखौँ विद्यार्थीका बीचमा समयमै पाठ्यपुस्तक पुर्‍याउनेलगायत विषयमा काम भएका छन्।

हामी नेपालीले पहिलेदेखि नै सोचेको कुरा नेपाल, भारत र बंगलादेश बीचमा त्रिपक्षीय ऊर्जा व्यापार गर्ने वातावरण बनोस् भन्ने नै हो। अहिलेसम्म आउँदा सैद्धान्तिक सहमति भएको छ। अब नेपाल नेपाल, भारत र बङ्गलादेशका बीचमा झण्डै ५० मेगावाट जति भारतीय ग्रीड हुँदै बङ्गलादेशमा नेपाली विद्युत् पुर्‍याउने सैद्धान्तिक सहमति भएको छ। यस पटकको भ्रमणमा हामी एक कदम अगाडि बढ्छौैँ।

पटकपटक मैले मौद्रिक नीति र वित्तीय नीतिका बीचमा सामञ्जस्य ल्याउने कोसिस गरेँ। बैङ्कको ब्याजदर घटाउने, राजस्व बढाउनका लागि कठोर ढङ्गले कदम चाल्ने, विप्रेषण बढाउन कसरत गर्ने काम भएका छन्। अर्थतन्त्रको भयावह स्थितिको चर्चा गरिन्थ्यो, तर भयावह स्थिति चै होइन, अहिले पनि समस्या पनि छन्, तर समाधान गर्न सकिन्छ भन्ने नयाँ आशा पलाएको छ। मैले हिजोका गलत ‘सेटिङ’ धेरैतिर भत्काएको छु। ठूल्ठूला अरबौँका सेटिङ भत्काएको छु।

जनताको पक्षमा त्यसलाई बनाउने पहल सुरु गरेको छु। सम्पत्ति शुद्धीकरण तथा राजस्वमा देखिएका बेथितीलाई नियन्त्रण गर्न अगाडि बढिसकेको छु। यसक्रममा भ्रष्टाचार नियन्त्रणका निम्ति सरकारले कडा कदम चालेको छ। खासगरी नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर पठाउने प्रक्रिया आएको रहेछ, त्यसलाई चै सुशासनतर्फै देशलाई लैजाने राम्रो अवसरका रुपमा सदुपयोग गरेँ। गम्भीर र दृढ कदमद्वारा यो सम्भव भयो। वर्तमान सरकार आएपछिको परिस्थितिमा म सन्तुष्ट छु। यहाँसम्म आइपुग्दा धेरै तलमाथि भए।

म एउटा गठबन्धनबाट प्रधानमन्त्री भएँ, फेरि अर्को गठबन्धनको प्रधानमन्त्री भएर एक खालको राष्ट्रिय सहमति बनाउने कोसिस अहिले पनि गरिरहेको छु। देशका अगाडि रहेका चुनौतीको सामना गर्न यो जरुरी छ। अब हामी सहि ट्र्याकतिर जाँदै छौँ। एकाथरी मानिसलाई छटपटी भएको हुन सक्छ। नेतृत्वले यसरी देशलाई अनुशासन, विकास र समृद्धीतर्फ लाने अठोट गर्ने कडा ढङ्गले प्रस्तुत गरेको कतिपयलाई त मन पर्दैन।

उनीहरू कुनै न कुनै रुपले अनेक चलखेल गर्नेतर्फ लागेका पनि छन्। मैले पहिलो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा जति दिन बस्छु राम्रो काम गर्छु, जनताले देख्ने गरी राम्रो काम गर्न बल गर्छु, मैले राम्रो काम गर्दागर्दै हटाउन खोजियो भने फैसला त जनताले नै गर्ने हो, जनताले फैसला गर्छन् भन्थेँ। आज पनि त्यही भनिरहेको छु। म राम्रो गर्छु, राम्रोबाहेक नराम्रो गर्दिन, राम्रो गर्दा पनि कहीँकतै जालझेल, चलखेल हुन्छ भने फैसला चै जनताले गर्ने हुन्छ।

अहिले सरकार र जनता एक ठाउँमा आइएको छ। सरकारको काम गर्ने र सोच्ने तरिका जनताको चाहनाको बीचमा यतिबेला एकरुपता देखिएको छ। यसलाई सुदृढ गर्ने जिम्मेवारी छ। यसलाई जनतासम्म पुर्‍याइदिने जिम्मेवारी सञ्चारमाध्यमको हो।

प्रधानमन्त्री भएपछि पहिलो विदेश यात्रा निस्कदै हुनुहुन्छ। भारत भ्रमणको पूर्वसन्ध्यामा रहँदै गर्दा यसपटकको भ्रमणको एजेण्डा के छन्?

दक्षिण छिमेकबाट नै यात्रा थाल्दै छु। भ्रमणको एजेण्डाबारे दुवै देशका बीचमा छलफल भइरहेको छ। तयारी अगाडि बढिरहेको छ। हाम्रो अपेक्षा के छ भने, यसपटक राष्ट्रिय हितका पक्षमा र नेपाल-भारत दुवैको आपसी हितको पक्षमा केही राम्रा निर्णय होउन् भन्ने चाहनाका साथ दुवैतर्फबाट पहल भएको मैले महसुस गरेको छु। ऊर्जासँग सम्बन्धित केही समझदारीका कुरा छन्। दीर्घकालीन विद्युत् व्यापारसँग सम्बन्धित केही विषयलाई भ्रमणका क्रममा उठाउनेछौँ। जुन नेपालका लागि दूरगामी महत्वको रहेको छ। धेरै वर्षदेखि नेपाली जनताले खोजिरहेको पनि यही हो। हामीले ऊर्जा उत्पादन गरिसकेपछि त्यसको बजार भनेजस्तो भएन भने ठूलो लगानी आउँदैन भन्ने महसुस गरेका छौँ।

मेरो आशा र अपेक्षा छ कि यसपठक त्यो गाँठो फुक्छ, र नेपालको ऊर्जा व्यापार गर्नेमा बढी नै सकारात्मक वातावरण प्राप्त गर्नेछौँ। हामी नेपालीले पहिलेदेखि नै सोचेको कुरा नेपाल, भारत र बंगलादेश बीचमा त्रिपक्षीय ऊर्जा व्यापार गर्ने वातावरण बनोस् भन्ने नै हो। अहिलेसम्म आउँदा सैद्धान्तिक सहमति भएको छ। अब नेपाल नेपाल, भारत र बङ्गलादेशका बीचमा झण्डै ५० मेगावाट जति भारतीय ग्रीड हुँदै बङ्गलादेशमा नेपाली विद्युत् पुर्‍याउने सैद्धान्तिक सहमति भएको छ। यस पटकको भ्रमणमा हामी एक कदम अगाडि बढ्छौँ। यो पनि नेपालका निम्ति ठूलो कुरा हुन्छ भन्ने लाग्छ।

व्यापार पारवहनसँग सम्बन्धित कुरा पनि तीन चार वर्षदेखि थाँती रहेको थियो। यसपटक त्यो अगाडि बढ्छ भन्ने विश्वासका साथ हामी जाँदैछौँ। दोधरा– चाँदनीमा सुख्खा बन्दरगाह निर्माण गर्नेमा अगाडि बढ्छौँ। यीबाहेक अन्य थुप्रै कुराहरू छन्, जो सकारात्मक र नेपालको राष्ट्रिय हितमा हुन्छ भन्ने विश्वास मैले लिएको छु। हाम्रा बीचमा रहेका केही समस्याका बारेमा पनि सकारात्मक छलफल हुन्छ। जनताको तहमा उठिरहेको सीमा विवाद के होला ? प्रबुद्ध व्यक्तिहरूको समूह (ईपिजी) प्रतिवेदन के हुन्छ? भन्ने छ, यी विषयमा पनि कूटनीतिक तहमा संवाद गरेर समाधान गर्ने प्रयास गर्छौँ।

हवाई रुटका कुरा पनि आइरहेको छ, यसमा सरकारको पहलकदमी कस्तो हुन्छ?

हवाई रुटबारे हामीले गम्भीर रुपले छलफल गरिरहेका छौँ, यसपटक अलिकति सकारात्मक वातावरण बन्छ भन्ने अपेक्षा छ। यद्यपि, अहिले निर्णय भइसकेको छैन, भ्रमणका क्रममा हुने छलफलबाट सकारात्मक परिणाम आउँछ।

चुरे संरक्षणको विषयलाई सरकारले ध्यान नदिएको भन्ने विषय बाहिर आइरहेका छन्, यसलाई सरकारले कसरी लिएको छ?

यो अतिरञ्जित हो। एकाथरीले नेपालको आर्थिक विकास र समृद्धीको बाटो होइन, अनावश्यक भ्रम र आशङ्काबाट वातावरण झन् बिथोल्ने प्रयास गरेका छन्। चुरेको गिटी बालुवा भारतलाई दिने कहीँकतै न नीति, न कार्यक्रममा छ, कहीँकतै छैन्। चुरेलाई संरक्षण गर्ने, गिटी बालुवाको व्यवस्थापन गर्ने बारेमा चुरे संरक्षणसम्बन्धी प्रतिवेदनसमेत हेर्दा यस बारेमा नयाँ ढङ्गले सोच्ने भनेको हो।

बेच्ने भनेको पनि छैन, खोज्ने भनेको पनि छैन, चुरे संरक्षण गर्ने प्रतिबद्धता यो सरकारको अझ ठूलो छ। तराईलाई मरुभूमिकरणबाट कसरी बचाउने भन्ने चिन्ताका साथ नीति कार्यक्रममा राखिएको हो। तर होहल्ला गरेका छन्, बेच्न लाग्यो भनेका छन्। चुरे संरक्षण गर्ने, तराईलाई मरुभूमिकरणबाट रोक्नुबाहेक यो सरकारको कुनै उद्देश्य छैन।