हिमाल प्रेस 
काठमाडौँ- ठेकी र मदानी काखीमा च्यापेर हिँड्दै गरेकी ललितपुरकी देवकुमारी गुरुङलाई नियाल्ने निकै थिए। ठेकी परम्परागत थियो । निकै पुरानो रहेछ? सोध्नेहरुलाई उनी भन्थिन्, ‘अनि यो ठेकी आजको हो त ? तीनपुस्ते पुरानो नि ।’
उमेरले ६३ पुगेकी देवकुमारीले आज टुँडीखेलमा भएको तमु ल्होसार महोत्सवमा परम्परागत संस्कृति प्रदर्शन गर्न घरबाटै पुख्र्यौली ठेकी लिएर आएकी थिइन् । उनले उक्त ठेकीमा आफ्नो मौलिकपनसँगै पुर्खाका भावनासमेत जोडिएको सुनाइन् । गोर्खाबाट ललितपुर बसाइँसराइ गर्दासमेत उनले पुख्र्यौली भाँडाकुँडासँगै राखेको बताइन् ।
‘यो ठेकीमा कुनै बेला कति मोही पारियो पारियो’, देवकुमारीले भनिन्, ‘सानैमा बिहे गर्दिए, यस्तै ठेकी जत्रै थिएँ । अहिले यसैलाई हेर्दै विगत सम्झिँदा रमाइलो लाग्छ ।’
आदिवासी जनजातिको परम्परागत गरगहना, भाँडाकुँडादेखि रहनसहनमा सबैका कथा समेटिएका छन् । महोत्सवमा यिनै कथा र भावना साटासाट गर्दै गुरुङ समुदायले ल्होसार मनाउँदैछन् । जसमा नयाँ पुस्ता र पाका पुस्ता एक साथ रमाइरहेका थिए ।
भक्तपुर घर भएकी सोरठी गुरुङले आफूले लगाएका पुख्र्यौली गहनाको बेलीविस्तार सुनाइन् । मखमली चोली, छिट्को गुन्यो र नीलो पटुकीमा चिटिक्क परेकी सोरठीले पुर्खाले दिएको मुगामाला, शिरमा शिरफुल, शिरबन्दी र हबेल माला अति मायाले सम्हालेको बताइन् । अनुसार ती गहना आमाले बिहेका बेला माइतीका तर्फबाट उपहार दिएकी हुन् ।
‘यो गहना जति पुरानो हुन्छ, उति नै महत्वपूर्ण लाग्छ’, उनले भनिन्, ‘जति दुःख परे पनि पुख्र्यौली गहना बेच्दिन भनेर जोगाएर राखेकी छु ।’
सोरठीका दुई छोरी छन् । आफूले यी गहनाहरु छोरीलाई उपहार दिने सोच राखेको उनले बताइन्। हजुरआमादेखि आमा र आमादेखि छोरीसम्म परम्परागत गहना हस्तान्तरण हुँदै आएको उनले बताइन् ।
महोत्सवमा गुरुङ समुदायका पुरुष पनि उत्तिकै परम्परागत शैलीमा देखिए। महोत्सवमा संयुक्त परिवारसँगै टुँडिखेल आभएका ७० वर्षीय धर्ने गुरुङले ७ वर्षको नातिलाई परम्परागत पोसाक कछाड लगाउने तरिका सिकाउँदै थिए । उनी युवा पुस्तालाई समेत साथमा लिएर संस्कार र संस्कृति बुझाउँदै थिए ।
धर्नेले जस्तै, महोत्सवमा कला, संस्कृति र वेशभूषादेखि गुरुङ समुदायको जीवनशैलीसमेत प्रदर्शन गरिएको थियो । खासगरी, गुरुङ समुदायले खाने परम्परागत परिकारका कक्ष धेरै थिए । सेलरोटी, बङ्गुरको मासु, अचारलगायत परिकार पकाएर उनीहरुले दर्शकको मन तानेका छन् । रक्सी बनाउने परम्परागत कलासमेत प्रदर्शनीमा देखाइएको थियो ।
महोत्सवका संयोजक राजु गुरुङले गुरुङ समुदायको मौलिक संस्कृतिलाई सामूहिक रुपमा मनाउने र अरू समुदायलाई समेत उत्सवमा आकर्षित गर्न महोत्सवले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको बताए । रासस
