नेपालको कुल जनसंख्याको आधा जनसंख्या हिमाल र पहाडमा छन्। ठूलो जनशक्ति तराई र सहर केन्द्रित छ। त्यहाँको श्रम र वस्तुले पनि मूल्य पाएकाे छैन। अहिले तराई क्षेत्रले तीव्र विकासको गति लिइरहेको छ। हिमाल र पहाडका बस्तीहरूमा जनघनत्व घट्दै गइरहेको छ। यस समस्याले धेरै स्थानीय समुदायलाई प्रभावित गरिरहेको छ।
विकास र अवसर अभावले गर्दा युवाकाे ध्यान तराई र सहर केन्द्रित छ। हिमाल र पहाडका बस्तीमा प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक धरोहर र समृद्धका इतिहासका लागि अनेक अवसर हुँदाहुँदै सरकारको ध्यान पुगेकाे छैन। असल नेतृत्व र भिजन अभाव छ।
पहाडी र हिमाली क्षेत्रको जनघनत्व घट्नुको मुख्य कारण रोजगारीको कमी हो। ग्रामीण क्षेत्रमा कृषि, पशुपालन तथा पर्यटनलाई प्रवर्द्धन गर्नाले युवालाई आकर्षित गर्न सक्छ। स्थानीय उत्पादन जस्तै- हस्तनिर्मित वस्त्र, कृषि उत्पादन र रैथाने खाद्य वस्तुहरूलाई बजारमा बेच्न पहल गर्नुपर्छ। यसले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउन मद्दत गर्नेछ र पहाड र हिमालमा जीवनस्तर सुधार गर्नेछ।
शिक्षा र तालिम
गाउँमा शिक्षा र तालिमको कमी छ। आधुनिक युगमा देखापर्ने अवसरका लागि युवालाई लैजान गुणस्तरीय शिक्षा र व्यावसायिक तालिमको महत्त्व छ। सरकार र गैरसरकारी संस्थाहरूले शैक्षिक प्रक्रिया र तालिमका कार्यक्रममा ध्यान दिनुपर्छ ताकि गाउँका युवाले आवश्यकताअनुसारका सीप र ज्ञान प्राप्त गर्न सकून्।
आधारभूत पूर्वाधारको विकास
गाउँकाे विकासका लागि आधारभूत पूर्वाधारको विकास अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। स्वास्थ्य सेवा, सडक, विद्युत् र सञ्चार सुविधामा सुधार गर्न आवश्यक छ। गाउँमा उचित आधारभूत संरचना हुँदा मानिसहरूले आफूलाई गाउँमा बस्न आरामदायी अनुभव गर्नेछन् र स्थानीय युवा पलायनबाट रोकिनेछन्। गाउँ विकासका योजनामा स्थानीय समुदायलाई संलग्न गराउनुपर्छ। यसले स्थानीय जनताको भावना चासो र आवश्यकता परिपूर्ति हुनेछन्। जसले समुदायको आवाज र चासोअनुसारका विकास योजनाहरूलाई प्राथमिकता दिनाले स्थानीय समुदायको सशक्तीकरण हुनेछ र विकासको प्रभावकारिता बढाउनेछ।
प्रविधि प्रयोग
आधुनिक प्रविधिको प्रयोग गरेर विकास प्रक्रिया प्रवर्द्धन गर्न सकिन्छ। अनलाइन प्लेटफर्ममार्फत कृषि उत्पादन, हस्तशिल्प वस्त्रहरू र स्थानीय खानेकुराको बजारमा पहुँच पुर्याउने उपायहरू अवलम्बन गर्न सकिन्छ। कृषि र अन्य व्यवसायमा नवप्रवर्तनात्मक प्रविधि लागू गरिनुपर्छ ताकि उत्पादनमा वृद्धि र खर्चमा कटौती गर्न सकिन्छ।
पर्यटन विकासको अवसर
नेपालको हिमाली र पहाडी क्षेत्र विशेष गरी पर्यटनका लागि महत्त्वपूर्ण छन्। स्थानीय सांस्कृतिक, धार्मिक र ऐतिहासिक धरोहरको संरक्षण गरेर र होमस्टे कार्यक्रम लागू गरेर, स्थानीय र विदेशी पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न सकिन्छ। यसले स्थानीय व्यवसायलाई सहयोग गर्नेछ र गाउँमा आर्थिक समृद्धि ल्याउनेछ।
शिक्षक-कर्मचारीका लागि उत्प्रेरणा
देश विकासको मेरुदण्ड मानिने शिक्षक र कर्मचारीलाई हिमाल तथा पहाडका बस्तीमा सहज रूपमा काम गर्न अतिरिक्त भत्ता तथा तलब सुविधासहित विशेष किसिमको राजकीय परिचय दिएर प्रेरित गर्नुपर्छ। जसले भौगोलिक अप्ठ्यारा र जटिलता बिर्साउनेछ। शिक्षक-कर्मचारीले आफ्नो पेसाप्रति गर्वगर्ने वातावरण बन्नेछ।
सारमा भन्नूपर्दा गाउँ फर्क अभियान चलाएर पहाडी र हिमाली क्षेत्रमा बस्तीलाई पुनर्जीवित गर्न सकिन्छ। स्थानीय समुदायको सक्रिय संलग्नता, शिक्षा र तालिमको प्रवर्द्धन, रोजगारी सिर्जनाको अभिवृद्धि र आधारभूत पूर्वाधारको सुधारले हाम्रो गाउँको जीवनशैली परिवर्तन गर्न सहयोग पुर्याउनेछ। यसैले हाम्रो सामूहिक प्रयास र एकता आवश्यक छ ताकि हिमाल र पहाडका जनताले फेरि आफ्ना गाउँमा जीवनयापन गर्न र उत्प्रेरित हुन सकून्। ‘गाउँ फर्क’ हाम्रा लागि एक सुनौलो अवसर हो जसले हामीलाई पहाडी र हिमाली क्षेत्रको समृद्धि र विकासको जग बनाउन मद्दत पुर्याउँछ।
