मोदी–सी भेटवार्ता : ‘ड्रागन र हात्ती सँगै नाच्नुपर्छ’

काठमाडौँ- चीनको तियानजिनमा आइतबार भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनफिङबीच भेटवार्ता भएको छ। दुवै मुलुकले पश्चिमी दबाबको सामना गरिरहेको बेला मोदी र जिनफिङबीच भेटवार्ता भएको हो।
भारत र चीनबीच सन् २०२० मा सीमामा भएको झडपपछि चिसिएको सम्बन्ध क्रमशः सुधारतर्फ उन्मुख भएको देखिन्छ।

मोदी झन्डै सात वर्षपछि चीन पुगेका हुन्। यसअघि उनी सन् २०१८ मा चीन भ्रमण गरेका थिए। संघाई सहयोग संगठन (एससीओ) शिखर सम्मेलनअघि भएको भेटमा मोदीले गत अक्टोबरमा रुसको कजानमा भएको वार्ता स्मरण गर्दै भने,‘सीमा क्षेत्रमा सैनिक टकराव हटेपछि शान्ति र स्थिरता कायम भएको छ।’

उनले भारत–चीन सम्बन्धलाई आगडि बढाउन ‘आपसी विश्वास, सम्मान र संवेदनशीलता’ लाई आधार बनाउनुपर्नेमा जोड दिए।

मोदीका अनुसार विशेष प्रतिनिधिहरूबीच सीमा व्यवस्थापनबारे सहमति बनेको छ, कैलाश–मानसरोवर यात्रा पुनः सुरू भएको छ र भारत–चीनबीचको प्रत्यक्ष उडान फेरि सञ्चालनमा आएको छ।

उनले भने,‘भारत र चीनका करिब २८० करोड जनताको हित हाम्रो आपसी सहयोगमा निर्भरु छ र यही सहयोग मानवताका लागि पनि फाइदाजनक हुनेछ।’

यसैबीच राष्ट्रपति सीले दुई विशाल जनसंख्या भएका मुलुकबीच सहकार्य आवश्यक रहेको बताए।

‘भारत–चीन कूटनीतिक सम्बन्धको यो ७५ औँ वर्ष हो र दुई विशाल जनसंख्या भएका मुलुकबीच सहकार्य अपरिहार्य छ,’ उनले भने,‘हामी मित्र बन्नुपर्छ, राम्रो छिमेकी बन्नुपर्छ र एकअर्काको सफलतामा साथ दिने साझेदार बन्नुपर्छ। ड्रागन र हात्ती सँगै नाच्नुपर्छ।’

करिब एक घन्टा चलेको बैठकमा दुवै पक्षका शीर्ष अधिकारीहरू सहभागी थिए। भारतीय पक्षमा राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार अजित डोभाल र विदेश सचिव विक्रम मिसरी उपस्थित थिए भने चिनियाँ पक्षका तर्फबाट राष्ट्रिपति सीसँगै विदेशमन्त्री तथा पोलिट ब्यूरो सदस्य वाङ यी सहभागी थिए।

अमेरिकी दबाब र भारत–चीन नजिकिँदै

सन् २०२० को गलवान झडपपछि भारत–चीन सम्बन्ध तनावपूर्ण बनेको थियो। तर गत वर्ष अक्टोबरमा रुसमा भएको भेटपछि विवादित सीमा क्षेत्रमा संयुक्त गस्तीबारे नयाँ व्यवस्था गर्न सहमति भएको थियो। यो सम्बन्ध सामान्यतर्फ फर्काउने महत्वपूर्ण पहल मानिएको छ। तियानजिनको यो भेट त्यस प्रक्रियाको निरन्तरता हो।

यता अमेरिका र भारतबीच व्यापारिक तनाव बढिरहेको छ। केही दिनअघि मात्र अमेरिकाले भारतमाथि ५० प्रतिशत ट्यारिफ लगाएको छ। यसको कारण भारतले रुसबाट कच्चा तेल आयात गरेको अमेरिकाले देखाएको छ। चीनले भने यो कदमको विरोध गर्दै भारतसँग ऐक्यबद्धता जनाएको छ। विश्लेषकहरूका अनुसार मोदी–सीको भेट पश्चिमी दबाबलाई संयुक्त रूपमा सामना गर्ने रणनीति पनि हो।

तर भारतका लागि यो सन्तुलन त्यति सजिलो छैन। अमेरिका लामो समयदेखि भारतलाई एसियामा चीनको ‘सन्तुलन’ को रूपमा हेर्दै आएको छ। यता भारतले चीनसँग पुनः संवाद सुरू गरेर रुससँगको पारम्परिक साझेदारीलाई पनि सुरक्षित राख्न खोजिरहेको छ।

केही महिनायता दुवै मुलुकबीच कूटनीतिक पहलहरू बढेका छन्। चीनका विदेशमन्त्री वाङ यी केही दिनअघि दिल्ली पुगेका थिए। वाङको दिल्ली भ्रमणका क्रममा लिपुलेक हुँदै पुनः व्यापार सञ्चालन गर्ने दुवै मुलुकबीच सहमति भएको थियो। लिपुलेक आफ्नो भूभाग रहेको भन्दै नेपालले यो सम्झौताको विरोध गरिरहेको छ। यद्यपि मोदी–सीबीच भएको भेटका क्रममा लिपुलेकका सम्बन्धमा नेपालले जनाइरहेको आपत्ति छलफलको विषय नबनेको बताइएको छ।

वाङको भारत भ्रमणका क्रममा भारत–चीन सीमा वार्ता पुनः सुरू गर्ने, प्रत्यक्ष हवाई सेवा बहाल गर्ने र भिसा प्रक्रिया खोल्नेमा सहमति भएको थियो। चीनले भारतमाथि लगाएका केही निर्यात प्रतिबन्ध पनि हटाएको छ। भारतीय तीथयात्रीलाई तिब्बतका धार्मिक स्थलमा जान अनुमति दिइएको छ।

एससीओको महत्व र भारतको द्विविधा

संघाई सहयोग संगठन चीन र रुसको नेतृत्वमा बनेको क्षेत्रीय संगठन हो, जसलाई कतिपयले ‘नाटोको विकल्प’ पनि भन्छन्। यसपटकको सम्मेलनमा रुसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन, टर्कीका राष्ट्रपति रेचेप तैयप एर्दोआन र इरानको राष्ट्रपति मसुद पेजेश्किायन, नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसहित २० भन्दा बढी मुलुकका नेता सहभागी हुनेछन्।

भारतका लागि एससीओ त्यस्तो ठाउँ हो जहाँ उसले पश्चिम–विरोधी गुटको हिस्सा नभई चीन र रुस दुवैसँग प्रत्यक्ष संवाद गर्न सक्छ। तर, जोखिम भने रहिरहन्छ–भारतलाई चीन–रुसको एजेन्डातर्फ झुक्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ।
त्यसैले भारत एससीओमा सक्रिय रहँदा पनि क्वाड (अमेरिका, जापान, अस्ट्रेलिया र भारत) जस्ता समूहबाट दूरी बनाउन चाहँदैन।