माडीको अयोध्यामार्ग: फूल, रंग र सामूहिक चेतनाले बनेको सुन्दर गाउँ

चितवन- चारैतिरबाट वनजंगलले घेरिएको सुन्दर चितवनको माडी उपत्यका। कृषि र धार्मिक पर्यटनको प्रचुर सम्भावना रहेको माडीभित्र एउटा सुन्दर गाउँ निर्माणमा जुटेका छन् अयोध्यामार्गका महिलाहरू। माडी नगरपालिका–८ स्थित अयोध्यामार्ग प्रवेश गर्नासाथ जोकोहीको मन प्रफुल्लित हुन्छ। यहाँका महिलाहरूले सृजनात्मकता र संस्कार झल्किने गाउँको परिवेश निर्माण गरिरहेका छन्।

पक्की सडकको दायाँबाँया रहेका मौलिक प्रकारका घर। सबै घरको आँगनमा फूलबारी। सडकको दायाँबायाँ राखिएका ढुंगामा लगाइएका रङले झन् यहाँको सौन्दर्य बढाएको छ। यसका पछाडि स्थानीय समुदाय, विशेषतः महिलाहरूको अगुवाइमा भएको कामले अयोध्यामार्ग माडीको एक नमुना बस्तीका रूपमा परिचित बन्दै गइरहेको छ।

अयोध्यामार्गस्थित फूलबारी महिला समूहकी अध्यक्ष सुजिता पाण्डे गाउँमा दैनिक आउने पर्यटक र उनीहरूले गर्ने गरेको प्रशंसाले दंग छिन्। ‘गाउँकै स्वप्नम आलेमगर दिदीले घरमा ढकमक्क फूल रोपेको देखेर लाग्यो, हामीले पनि किन नरोप्ने? उहाँबाटै प्रेरित भएर घरघरमा गमला राख्न थाल्यौँ। सडक किनारामा ढुंगा राख्ने, त्यसमा रङ लगाउने अनि गाग्री ल्याएर सजाउने क्रम अघि बढ्यो। अहिले २५ घरमा यस्तै आकर्षक सजावट र ढकमक्क फूल देख्न सकिन्छ।’ अहिले गाउँ नै फूलबारीजस्तै देखिन थालेको उनले बताइन्।

समूहले नियमित बैठक, वार्षिक कार्ययोजना, कार्यविभाजन, पारदर्शी बजेट सञ्चालनजस्ता अभ्यासलाई प्राथमिकता दिँदै आएको पाण्डेले बताइन्। देउसीभैलो, सामूहिक खेती, धार्मिक कार्यक्रम, सहयोग कोष सञ्चालनलगायत गतिविधिले सामाजिक र आर्थिक सशक्तीकरणमा समेत टेवा पुगेको उनको भनाइ छ। गाउँलाई आकर्षक बनाउन सहयोग गर्ने दाताहरूको नाम सार्वजनिक सूचना बोर्डमा उल्लेख गर्ने अभ्यासले पारदर्शिता र आपसी विश्वास निर्माण गरेको उनले बताइन्। ‘पर्यटकको आवागमन देखेर गाउँलाई होमस्टेसमेत सञ्चालन गर्ने तयारीमा छौँ, उनले भनिन्,‘माडीको धार्मिक सांस्कृतिक र मौलिक ग्रामीण जीवनशैलीको अनुभव गराउने योजना छ।’

यहाँ रंगिएका ढुंगा र गमलामात्र होइन, हरेक घरको अगाडि राखिएको फूलसहितको कलशले यहाँको सांस्कृतिक चेतना पनि झल्काउँछ। ‘कलस राख्नाले शुभसंकेत दिन्छ, स्वागत र शुभयात्राका लागि पनि राम्रो मानिन्छ’, सुजिताले भनिन्। गाग्रीमा पानी हाल्ने चलनले घर सजिएको मात्रै होइन, समुदायमा स्वच्छता र सौन्दर्यप्रतिको चेतना पनि बढेको उनी बताउँछिन्।

यो अभियान कुनै सरकारी निकाय वा संघसंस्थाले सञ्चालन गरेको कार्यक्रम होइन, स्थानीय महिलाहरू आफैँ पैसा उठाएर, समय र श्रम दिएर गाउँलाई सिङ्गारिरहेका छन्। सँगसँगै उनीहरूले गाग्री नराख्ने घरलाई सचेत गराउने र सरसफाइमा लापरवाही गर्नेलाई कारबाही गर्ने अभ्यासले गाउँमा अनुशासन पनि कायम राखेका छन्। गाउँको यो परिवर्तनले सामाजिक सम्बन्धमा पनि मिठास थपेको छ।

आमा समूहकी सचिव सीमा पन्त नजिकैको विद्यालयमा पढाउँछिन्। उनले बचेको समय गाउँघरको सन्दौर्यकरणका लागि खर्च गरेकी छिन्। ‘समुदायसँग जोडिएपछि समाजमा आत्मीयता बढेको छ। पहिले समाजसँग खासै वास्ता नगर्नेहरू पनि अहिले सरसफाइ, बगैँचा बनाउने काममा लागेका छन्’, उनले भनिन्। उनले थपिन्,‘अब त एउटा घरमा बनेको परिकार छिमेकीसँग साटासाट गर्न थालिएको छ। ढोका खोल्नुपर्दैन, सिधै पस्न सकिन्छ, खान सकिन्छ। कसैको बाख्रा फुक्यो भने अरूले गएर बाँधिदिन्छ। चराउन लैजानुपर्‍यो भने सहयोग पाइन्छ।’

अहिले यहाँ टाढाटाढाबाट पर्यटक यहाँको परिवेश हेर्न र फोटो खिच्न आउने गरेका छन्। ‘घुम्न आउनेका कारण शनिबारको दिन त फुर्सद नै हुँदैन,’ पन्तले भनिन्, ‘धेरै काम गर्न बाँकी छ, गाउँलाई धपक्कै बल्ने बनाउन मन छ।’ यहाँ भएको परिवर्तन केवल बाह्य सौन्दर्य नभई समुदायको सामूहिक भावना र सामाजिक पुनर्जागरणको प्रतिबिम्ब पनि बनेको उनको अनुभव छ।

यहाँका सडकका दायाँबायाँ नेपाली राष्ट्रिय झन्डा र सडक किनाराका ढुंगामा चेतनामूलक सन्देश कुँदिएका छन्। बाँसको डोकाबाट फोहर संकलन गर्ने प्रविधि, प्लास्टिकजन्य वस्तुको छुट्टाछुट्टै व्यवस्थापनजस्ता अभ्यासले यहाँका बासिन्दामा वातावरणीय जागरूकता बलियो बनाएको माडी नगरपालिका–८ का पूर्ववडाध्यक्ष कृष्णप्रसाद अधिकारी बताउँछन्। ‘बाटो सफा छ, हरियाली र सौन्दर्यपूर्ण देखिन्छ। न कतै फोहर छ, न त अराजकता’, उनले भने। फूलबारी महिला समूहको अगुवाइमा सञ्चालनमा आएको सरसफाइ अभियान अहिले माडी नगरभित्रकै उदाहरण बनेको उनले बताए।

वैदिक सनातन सांस्कृतिक सम्पदा संघ माडीका सल्लाहकार रेशम सापकोटाले अयोध्यामार्गका दृश्यहरू केवल बाहिरी सौन्दर्यमात्र नभई यहाँका महिलाहरूको सौन्दर्यप्रेम, मेहनत र सामुदायिक चेतनाको संकेत पनि भएको बताए। अयोध्यामार्ग माडीको नयाँ पर्यटकीय गन्तव्य बन्ने भन्दै उनले ग्रामीण सौन्दर्यको अलौकिक संगम बनिरहेको धारणा राखे।