स्वास्थ्यवर्धक सहजन : सुन्तलामा भन्दा सात गुणा बढी भिटामिन सी  

सुपर फुडको बढ्दो दुनियाँमा एउटा सरल तर शक्तिशाली बिरुवा चर्चामा छ- ड्रमस्टिक रूख (Moringa oleifera) जसलाई नेपालीमा सहजन वा शीतल चिनीको नामले पनि जानिन्छ। भारतीय उपमहाद्वीपमा उत्पत्ति भएको यो पौष्टिक बिरुवा स्वास्थ्य फाइदाका लागि विश्वव्यापी रूपमा चिनिन्छ। आवश्यक पोषणतत्त्व, एन्टिअक्सिडेन्ट र औषधीय गुणहरूले भरिएको सहजन विभिन्न रोगहरूको प्राकृतिक उपचारका रूपमा मानिन्छ र कुपोषण समाधानका लागि आशाजनक विकल्प बन्दै गएको छ। वैज्ञानिक प्रमाण र शताब्दीऔँदेखि परम्परागत प्रयोगका आधारमा सहजनले प्राकृतिक पोषणबारे हाम्रो दृष्टिकोण परिवर्तन गरिरहेको छ।

सहजनलाई ‘चमत्कारी वृक्ष’ भनेर चिनिन्छ किनभने यसमा असाधारण पोषण घनत्व तत्त्व अधिक मात्रामा पाइन्छ। अनुसन्धानअनुसार सहजनका पातहरूमा निम्न पोषक तत्त्वहरू पाइन्छन् :
• सुन्तलाभन्दा ७ गुणा बढी भिटामिन C
• गाजरभन्दा ४ गुणा बढी भिटामिन A
• दूधभन्दा ४ गुणा बढी क्याल्सियम
• केराभन्दा ३ गुणा बढी पोटासियम
• दहीभन्दा २ गुणा बढी प्रोटिन

यसबाहेक सहजनका पातहरू फलाम, म्याग्नेसियम, जिंक र आवश्यक अमिनो एसिडहरूको उत्कृष्ट स्रोत हुन्, जसले विशेष गरी विकासशील देशहरूमा कुपोषणविरुद्ध लड्न मद्दत गर्छ।

स्वास्थ्य लाभ : वैज्ञानिक प्रमाणहरूद्वारा समर्थित

एन्टिअक्सिडेन्ट र एन्टिइन्फ्लेमेटरी गुणले भरिपूर्ण :  अनुसन्धानहरूले देखाएका छन् कि सहजनमा क्वेर्सेटिन र क्लोरोजेनिक एसिड जस्ता एन्टिअक्सिडेन्टहरू हुन्छन्, जसले शरीरमा हानिकारक फ्री र्याडिकलहरूलाई न्यूनीकरण गर्न मद्दत गर्छ। सहजनका पात वा पाउडरको नियमित सेवनले अक्सिडेटिभ तनाव घटाउने र मधुमेह तथा मुटु रोगको जोखिम कम गर्ने देखिएको छ।

मुटुको स्वास्थ्यलाई समर्थन गर्छ :  मुटुरोग विश्वव्यापी रूपमा मृत्युको प्रमुख कारण रहँदै आएको छ। अनुसन्धानअनुसार सहजनले खराब कोलेस्ट्रोल (LDL) घटाउन र राम्रो कोलेस्ट्रोल (HDL) बढाउन मद्दत गर्छ, जसले मुटुको स्वास्थ्य सुधार गर्छ। यसको एन्टिइन्फ्लेमेटरी गुणले रक्तचाप घटाउन र धमनीहरूमा बोसो जम्न नदिन मद्दत गर्छ।

प्राकृतिक रोग प्रतिरोधी क्षमता वृद्धि : सहजनमा उच्च मात्रामा भिटामिन C र आवश्यक खनिजहरू पाइने भएकाले यसले शरीरको रोग प्रतिरोधी क्षमता बलियो बनाउँछ। जर्नल अफ इम्युनोलोजीमा प्रकाशित एक अध्ययनअनुसार सहजनको तत्त्वले रोग प्रतिरोधी कोषहरूको उत्पादन बढाउँछ, जसले शरीरलाई संक्रमण र रोगहरूबाट बचाउँछ।

रक्तमा चिनीको मात्रा नियन्त्रण गर्छ : विश्वव्यापी रूपमा मधुमेह एक गम्भीर स्वास्थ्य समस्या बनिरहेको छ। अनुसन्धानहरूले देखाएका छन्- सहजनले इन्सुलिन संवेदनशीलता बढाएर रक्तमा चिनीको मात्रा घटाउन मद्दत गर्न सक्छ। इन्टरनेसनल जर्नल अफ फुड साइन्स एन्ड नुट्रिसन मा प्रकाशित एक अध्ययनअनुसार सहजन पातको पाउडर सेवन गर्ने व्यक्तिहरूमा खाली पेटको रक्तमा चिनीको स्तर उल्लेखनीय रूपमा घटेको देखिएको थियो।

पाचन स्वास्थ्यलाई प्रवर्द्धन गर्छ :  सहजनमा प्रचुर मात्रामा फाइबर र प्राकृतिक यौगिक पाइन्छन्, जसले आन्द्राको स्वास्थ्य सुधार गर्छ। यसको एन्टिइन्फ्लेमेटरी गुणले पाचन प्रणालीका समस्यालाई शान्त पार्छ भने यसको एन्टिमाइक्रोबियल तत्वहरूले हानिकारक ब्याक्टेरियासँग लड्न मद्दत गर्छ।

विश्वव्यापी कुपोषण समाधान गर्ने सम्भावना

सहजन कुपोषणविरुद्ध लड्ने महत्त्वपूर्ण साधन बन्न पुगेको छ, विशेषगरी खाद्य सुरक्षाको समस्या रहेको क्षेत्रमा। विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) र युनिसेफ (UNICEF) जस्ता संस्थाहरूले यसलाई भिटामिन र खनिज अभाव समाधान गर्ने सम्भावनायुक्त उपायका रूपमा पहिचान गरेका छन्। अफ्रिका र दक्षिण एसियाली देशहरूमा सहजन आधारित पूरक आहारले आमा र बालबालिकाको पोषण स्तर सुधार गर्न मद्दत गरिरहेका छन्, जसले एनीमिया र बढ्न नसक्ने समस्या रोक्न सहयोग गरिरहेको छ ।

व्यावसायिक विकास र बजार सम्भावना :  जैविक तथा वनस्पति आधारित पोषणको बढ्दो मागसँगै, विश्वव्यापी सहजन बजार सन् २०२७ सम्म ९ अर्ब डलर पुग्ने अनुमान गरिएको छ। सहजन का स्वास्थ्य फाइदाहरूबारे बढ्दो जागरूकताले व्यावसायिक खेतीलाई पनि बढावा दिएको छ, विशेषगरी भारत, फिलिपिन्स, र अफ्रिकामा। हाल विश्वभरका कम्पनीहरू सहजनलाई चिया, आहार पूरक, ऊर्जावान् खाद्य पदार्थ र छालासम्बन्धी उत्पादनहरूमा समावेश गरिरहेका छन्।

निष्कर्ष
सहजन, जुन परम्परागत औषधिमा व्यापक रूपमा प्रयोग गरिन्थ्यो, अहिले आधुनिक पोषण र स्वास्थ्य सेवाको अग्रस्थानमा पुगेको छ। यसको अद्वितीय पोषणले भरिपूर्ण र वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित स्वास्थ्य फाइदाहरूले गर्दा यो सामान्य लाग्ने रुख विश्वव्यापी रूपमा लोकप्रिय हुँदै गएको छ। ताजा पात, पाउडर वा अर्कका रूपमा सेवन गर्दा, सहजनले मानव स्वास्थ्यलाई क्रान्तिकारी रूपमा सुधार गर्न सक्छ। अनुसन्धानहरूले यसका थप फाइदाहरू उजागर गरिरहेकाले, सहजन स्वास्थ्य र कल्याण उद्योगको लागि महत्त्वपूर्ण रुख बनिरहेको छ। यो सहजन पाइने सिजन भएकाले यसको कोशा र पात तरकारी वा अचारका रूपमा खान नबिर्सनु होला है।