हिमाल प्रेस 
नयाँदिल्लीको राजधानी क्षेत्रले भारतमा लामो समय आफ्नो वास्तविक क्षमताभन्दा बढी दबदबा कायम गरिह्यो। शक्तिको प्रयोगमा नयाँदिल्ली महाराष्ट्रभन्दा पनि अगाडि थियो। जबकि महाराष्ट्र भारतीय अर्थतन्त्रको केन्द्र हो। यद्यपि त्यहाँ महत्त्वपूर्ण राजनीतिक घटनाक्रम दिल्लीको केन्द्रीय सत्ताको अनुमतिबेगर भएनन्।
महाराष्ट्र विधानसभामा २८८ सिट छन्, दिल्लीसँग भने २१८ मात्र। सिट संख्या थोरै भए पनि दिल्ली कांग्रेस र भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) का लागि जित्नैपर्ने राजनीतिक उपाधि थियो। तर उनीहरूको यस्तो अभिलाषा भर्खर जन्मिएको पार्टीसामु फिक्का साबित भएको थियो। आम आद्मी पार्टी (आप) ले यी दुई ठूला पार्टीलाई सजिलै पाखा लगाइदिएको थियो। यसपालि भने कथा फरक रह्यो।
देशका फरकफरक भागबाट बसाइँ सराइ गरेर दिल्ली आएका मतदातालाई उनीहरूको पृष्ठभूमिअनुसारको बाचा गर्ने गरेको आपविरुद्ध यसपल्ट भाजपाले एक व्यक्तिको बलमा चुनाव लड्यो। ती थिए, प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी। प्रचारप्रसारमा भाजपाले यसपालिको विधानसभा निर्वाचनलाई मोदीविरुद्ध अरबिन्द केजरीवाल बनाएको थियो। चुनाव प्रचारप्रसारमा सर्वाधिक विज्ञापन गरिएका केजरीवाल आपका लागि एकमात्र ‘पोस्टर म्यान’ थिए। अन्ततः आपका सर्वोच्च नेता केजरीवाल आफ्नो क्षेत्रमा पराजित भए। उनीमात्र होइन, उनका मुख्य सहयोगी पूर्वउपमुख्यमन्त्री मनीष सिसोदियाले पनि चुनाव हारे।
उसो त भाजपा यसपालिको निर्वाचन मोदीको बलमा मात्र जितिनेमा ढुक्क थिएन। किनभने मोदीकै कप्तानीमा सन् २०१५ को दिल्ली विधानसभा निर्वाचनमा उत्रिएको भाजपा आपसँग पराजित भएको थियो। फेरि त्यो पनि यस्तो बेलामा जब मोदी लोकप्रियताको उत्कर्षमा थिए। लोकप्रिय जनमतका साथ प्रधानमन्त्रीको कुर्सी सम्हालेको केही महिनामात्र भएको थियो, मोदी पूर्वकर्मचारी केजरीवालसँगको प्रतिस्पर्धामा पछारिन पुगे।
त्यसबेला केजरीवाल दिल्लीको हरेक तप्कामा लोकप्रिय थिए। यतिसम्म कि भाजपाको भोटब्यांक मानिने बनिया व्यापारी समुदायले समेत केजरीवाललाई साथ दिएको थियो। एक समय भारतीय राजनीतिमा कांग्रेसको दबदबा खप्न नसकेर खुम्चिएर बसेको भाजपालाई साथ दिने गरेका बनिया व्यपारीहरूलाई आफ्नो पक्षमा पार्नसक्नु केजरीवालको अभूतपूर्व सफलता थियो। उनीहरूसँग मत माग्दा केजरीवालले आफूलाई बनिया घोषणा गरेका थिए। आफू कुनै एक जात, स्तर र धर्मको मात्र प्रतिनिधि नभएको बताए पनि राजनीतिमा हिन्दुत्व र जातीय रङको विरोध नगर्ने केजरीवालका लागि मोदी यसपालि भारी साबित भए।
दिल्ली निर्वाचन प्रचारप्रसारमा प्रधानमन्त्री मोदी खटिनुको सन्देश थियो, भाजपाले यो प्रतिस्पर्धालाई गम्भीरताका साथ लिएको छ। छिमेकी पन्जाबमा समेत निर्वाचन जितेकाले आपलाई भाजपाले हलुका मानेको थिएन। केजरीवाल भने आफ्नो पार्टीले दिल्लीमा तेस्रो पटक निर्वाचन जित्नेमा ढुक्क देखिन्थे। उनले कंग्रेसलाई त प्रतिस्पर्धी मानेकै थिएनन्। इतिहासका कारण मात्र कंग्रेस बाँचिरहेको र भारतको भविष्य आपजस्तै राजनीतिक ‘स्टार्ट अप’ ले निर्धारण गर्ने तर्क केजरीवालले गरिरहे।
आखिरमा भाजपा मोदीको बलमा भारतका बहुमत राज्यहरूको सत्तामा पुग्न सफल भएको छ। त्यो पनि क्षेत्रीय नेताहरूलाई मुख्य पात्र नबनाई। यद्यपि उसले यी राज्यमा केकस्तो रणनीति अख्तियार गरेर निर्वाचन जितेको हो भन्नेचाहिँ बहसको विषय हो।
भाजपा यसपालि कसरी सफल भयो?
राष्ट्रिय राजनीतिमा व्यापारिक समुदायको रोजाइ बन्ने गरेको भाजपाले दिल्लीमा यसपटक यस्तो तप्काको मन र मत जित्न सफल भयो जो महँगीको पीडामा परेका छन्। मोदी भारतीय पुँजीपतिहरूका मात्र मित्र हुन् भन्ने कांग्रेसको एजेन्डाले यो निर्वाचनमा जरा गाड्न सकेन।
यहाँ भुल्न नहुने तथ्य के छ भने भाजपासँग दिल्लीमा हरेक जातीय समूह र समुदायलाई आकर्षित गर्नसक्ने नेता छन्। ठूला भोट ब्यांक मानिने ब्राह्मण, बनिया, जाट, दलित समुदायसँग भिजेका प्रतिनिधि छन्। तर ती कसैलाई पनि भाजपाले निर्वाचनको कमान्ड दिएन। छत्तीसगढ, मध्य प्रदेश र राजस्थानमा पनि भाजपाले कोही एक क्षेत्रीय नेतालाई नेतृत्व दिएको थिएन।
यद्यपि यी सबै ठाउँमा भाजपाले आआफ्ना समुदायको मत तान्न भने ती नेताहरूलाई मजाले परिचालन गर्यो। दिल्लीमा ब्राह्मण समुदायको मत तान्न मनोज तिवारी खटिएका थिए। जाट समुदायका लागि प्रवेश बर्मा र आप छाडेर आएका कैलाश गेल्होत परिचालित भए। भाजपाले दिल्लीमा हरेक समुदायलाई यसरी आश्वस्त बनाउन सक्यो कि उनीहरूले विश्वास गर्नसक्ने नेता भाजपामा छन्।
जातीय मतको हिसाबकिताब भइरहँदा भाजपा छाप्राले भरिएका बस्तीहरूमा पनि सक्रिय थियो। केजरीवाल लोकप्रिय रहेका यी सुकुम्बासी बस्तीमा भाजपाका स्थानीय कार्यकर्ता महिनौँअघिदेखि खटिएका थिए। उनीहरूको लक्ष्य थियो, केजरीवालले पूरा नगरेका बाचाहरूको प्रचार गर्ने।
भ्रष्टाचारविरुद्धको अभियान चलाएर दिल्लीको राजनीतिमा स्थापित केजरीवाल मुख्यमन्त्री भएपछि आफू ‘सिसा महल’ मा बस्छन् भनेर प्रचार गरेको भाजपाले अन्य थुप्रै आरोप लगाएको थियो। हुन त केजरीवालले आफू लगातार स्वच्छ रहेको दाबी गरिरहे। आखिरमा निर्वाचन नतिजाले उनको छवि खस्किएको प्रमाणित गरिदियो।
दिल्लीमा मात्र नभई देशभरका हिन्दुहरूको मन जित्न केजरीवालले भाजपाको हिन्दुत्व ‘ट्रेडमार्क’ लाई आफ्नो पक्षमा पार्ने प्रयास गरेकै हुन्। राम मन्दिरका विषयमा आफूले विगतमा दिएका अभिव्यक्तिबाट पछि हटेका केजरीवाल अन्ततः मत तान्नकै लागि हवन गर्ने स्थितिमा पुगेका थिए। उनी कैयौँ पटक मन्दिर पनि पुगे। तर उनले प्रतिद्वन्द्वी पार्टीको एजेन्डा आफ्नो पक्षमा पार्न गरेको प्रयासलाई मतदाताले पत्याएनन्।
मतदातालाई अनेक प्रभोलन देखाउने गरेको भन्दै आपलगायतका विरोधी पार्टीहरूको आलोचना गर्ने गरेको भाजपाले दिल्लीमा आफूले पनि प्रलोभनको थुप्रो लगाएको छ। निर्वाचन प्रचारका बखत केजरीवालका लोककल्याणकारी नीतिलाई टक्कर दिने भाजपाको योजना सफल भयो। उसो त चुनाव प्रचारकै बेला भाजपाले आपलाई उछिन्न लागेको प्रशस्त संकेत देखिन थालेका थिए।
कुनै समय एकबद्ध रहेका विपक्षीका लागि दिल्ली निर्वाचन नतिजाको सन्देश
सानो पार्टी भए पनि आपको यो असफलता ‘इन्डिया गठबन्धन’ मा एकबद्ध भएका पार्टीहरूका लागि झट्का हो। निर्वाचनमा गठबन्धनका दुई पार्टी एकआपसमा भिडे। कांग्रेस र आपका एकआपसमा भिड्नुको एउटा कारण दिल्ली कांग्रेसको अडान पनि हो। कांग्रेसको दिल्ली एकाइका नेता तथा कार्यकर्ताले पार्टीका मुख्य नेता राहुल गान्धीलाई आपसँगको सम्बन्ध स्थगित गरेर एक्लै निर्वाचन लड्न लगभग अल्टिमेटम दिएका थिए।
अजय माकेन र देवेन्द्र यादव जस्ता नेताहरूको चाहनामा कांग्रेसले आपसँग गठबन्धन नगरेको हो। यद्यपि यो चाहनाले कांग्रेसलाई एक सिट पनि जिताएन।
आफूले सिटको खाता खोल्न नसके पनि कांग्रेसका लागि तत्काल चित्त बुझाउन आपको असफलता छ। आपले ४३.५५ प्रतिशत मत पाएको छ भने भाजपाले ४८.८५ प्रतिशत मत ल्यायो। कांग्रेसीहरू के भन्छन् भने पन्जाब र गोवाको विधानसभामा कांग्रेसलाई घाटा पुर्याएकाले पनि आपसँग दिल्लीमा बदला लिन आवश्यक थियो।
पन्जाब र गोवामा जसरी आपका कारण कांग्रेसलाई घाटा भएको थियो, त्यसरी नै अन्य राज्यमा पनि कांग्रेसलाई क्षेत्रीय पार्टीका कारण घाटा भएको छ। दिल्ली निर्वाचनपछि अब कांग्रेस र क्षेत्रीय दलहरूबीचको समझदारी अन्त्य हुने बाटोतर्फ अघि बढेको छ।
दिल्ली निर्वाचनमा कांग्रेससँग भिड्नुपरे पनि आपलाई इन्डिया गठबन्धनमा सँगै उभिएका अरू पार्टीहरूले भने समर्थन गरेका थिए। भलै समाजवादी र तृणमूल कांग्रेसको समर्थन आपका लागि नैतिक बलमै सीमित भयो।
दिल्लीको नतिजापछि भाजपाले हलुका महसुस गरेको हुनुपर्छ। किनभने भाजपाले लोकसभा निर्वाचनपछि भएका विधानसभाहरूको प्रतिस्पर्धामा झारखण्ड र जम्मुकश्मीरबाहेक सबै ठाउँमा जित हासिल गरेको छ। जबकि भाजपाका विपक्षीहरू कमजोर हुँदै गएका छन्। यसो हुनुको पछाडि ती दलहरूबीचको एकताको अभाव एउटा कारण मात्र हो।
टाइम्स अफ इन्डियाबाट
