‘डरलाग्दो’ मौसम अदलीबदली

काठमाडौँ- नेपालमा पछिल्ला केही वर्षका घटनालाई नियाल्ने हो भने फरक प्रकृतिका विपद् बढिरहेको देखिएको छ। यस क्षेत्रका विज्ञले पनि कल्पनै नगरेका विपद्जन्य घटनाले जनजीवन प्रभावित भइरहेको बताएका छन्। यस्ता घटना जलवायु परिवर्तनको असरका कारण भएको उनीहरूको भनाइ छ।

जलवायु परिवर्तन विज्ञ ङमिन्द्र दाहालको भनाइमा पनि जलवायु परिवर्तनका कारण मौसम अदलीबदली डरलाग्दो हिसाबले भइरहेको छ। यसपालि कुनै एक ठाउँमा ठूलो पानी परेर तहसनहस बनाएका बेला अर्को ठाउँमा सुक्खा लागिरहेको छ।

पानीको अभावमा यसपाली राम्ररी धान रोपाइँसमेत हुन सकेन। तर कुनै ठाउँमा वर्षाले ठूलो धनजनको क्षति भइरहेको छ। बजार, पुलपुलेसा नै बगाउने गरी बाढी र पहिरोका घटना निम्तिरहेका छन्।

राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अनिल पोखरेल भेल बाढी कल्पनाभन्दा बाहिरका घटना बढ्दो क्रममा रहेको र यसले ठूलो क्षति पुर्‍याइरहेको बताउँछन्। तर विपद्जन्य घटनाको प्रकृति भने फेरिएको उनले बताए।

त्यसको उदाहरणकै रूपमा भन्नुपर्दा केही वर्ष अघि आएको हेलम्बुको बाढी होस् या यसपालिको मनसुनको सुरुआतमा पूर्वी नेपालको हेवा खोलामा आएको बाढी वा अहिले भर्खरै मात्रै मुस्ताङको कागखोलामा आएको बाढी, यी फरक प्रकृतिका विपद्जन्य घटना हुन्। यी घटनाले माथिल्लो भेग अर्थात् हिमाली क्षेत्रमा पनि वर्षा बढेको देखाएको छ। कतिपय अवस्थामा पहाड खसेर बाढीमा मिसिएका कारण बाढीको रूप कल्पनाभन्दा माथि देखिएको छ।

पहिलेपहिले बाढीले तराईमा बढी क्षति गराउँथ्यो। तर अहिले पहाडी तथा हिमाली भेगमा समेत बाढीले तहसनहस बनाइरहेको छ। तराईको डुबानको समस्या भने क्रमशः घटिरहेको छ। प्राधिकरणका कार्यकारी प्रमुख पोखरेल जलवायु परिवर्तनको असरले नै अकल्पनीय घटना भइरहेको बताउँछन्।

१० दिनअघि मुस्ताङको कागखोलामा भीषण बाढी आयो। त्यसले एक अर्बको आर्थिक क्षति गराएको छ। २५ भन्दाबढी घरमा क्षति भएको छ। पूर्वसूचनाका कारण भने त्यहाँ मानवीय क्षति हुन पाएन। तर भौतिक क्षति भने रोक्न सकिएन। अझ भनौँ नसोचेको भौतिक क्षति भएको छ।

यसपालिको मनसुन सुरु भएको दिन जेठ ३१ लगत्तै पूर्वी नेपालको संखुवासभा, इलाम, पाँचथर, ताप्लेजुङमा भिषण वर्षा भयो। उक्त घटनामा ६ जनाको मृत्यु भयो भने २५ जना बेपत्ता नै छन्। ठूलाठूला जलविद्युत् आयोजना, सडक पक्की पुल नै बाढीले बगाइदियो।

दुई वर्षअघि २०७८ सालमा मनाङमा पनि त्यसै गरी बाढीले ठूलो क्षति गरायो। मनाङ, मुस्ताङ र मेलम्चीको विपद्जन्य घटना विश्लेषण गर्ने हो भने हिमाली क्षेत्रमा वर्षा भएर ठूलो क्षतिका घटना बढिरहेको छ। पहाडी क्षेत्रमा पनि त्यसै गरी तहसनहस बनाइरहेको छ।

यस्ता गाउँ र सहर नै सोहोरेर लैजाने खालका विपद्जन्य घटना बढिरहेको पाइएको छ। यस्ता घटना जलवायु परिवर्तनका कारण भएको भन्दै पोखरेलले अब ती घटनाबारे विश्व समुदायलाई समेत जानकारी गराउने बेला आइसकेको बताए।

वैशाख १ यता मात्रै दुई हजार पाँच सयभन्दा बढी विपद्का घटना भइसकेका छन्। ती घटनामा एक सय ५१ जनको मृत्यु र ३० जना बेपत्ता छन्। अधिकांश क्षति भने मनसुनका समयमा भएको प्राधिकरणका उपसचिव ध्रुवबहादुर खड्का बताउँछन्। मौसमको पूर्वसूचना प्रणाली प्रभावकारी भए पनि क्षति रोक्ने प्रणाली भने प्रभावकारी देखिएको छैन।

यस्ता घटना हुनै नदिनका लागि के गर्न सकिन्छ भन्ने विषयमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने बेला आएको छ। यसका साथै प्रभावमा आधारित सूचना प्रणालीलाई अझै प्रभावकारी बनाउन जरुरी रहेको छ। जल तथा मौसम विज्ञान विभागले यसपालि औसतभन्दा कम पानी पर्ने आकलन सार्वजनिक गरेको थियो।

पानी कम परे पनि कुनै एक ठाउँमा एकैपटक धेरै पानी पर्ने अवस्था भने कायमै हुने विभागले बताएको थियो। सोही अनुमानझैँ निश्चित क्षेत्रमा बढीमात्रामा वर्षा भएर यसपालि क्षति गराएको छ। यसले पनि फरक खालका विपद्जन्य घटना निम्तिरहेको देखाउँछ।